Οι ελάχιστες περιπτώσεις κατά τις οποίες εμφανίζονται αξιόλογα σπήλαια εντός του πολεοδομικού ιστού που μπορεί να δημιουργήθηκαν αιώνες ή και χιλιετίες πριν την κατοίκηση, μας θυμίζουν ότι η υπόγεια φύση παραμένει ζωντανή ακόμα και εκεί που η επιφάνεια καταλήγει να είναι νεκρή.
Τον Δεκέμβριο του 1963 αποκαλύφθηκε κατά τις εργασίες εξόρυξης πέτρας στο λατομείο Κοπανά (ΕΛΚΟ) στη συνοικία Μεταμόρφωσης του Βύρωνα, ένα σπάνιο σπήλαιο που προκάλεσε τον θαυμασμό όσων το εξερεύνησαν, για τον πλούσιο και ποικιλόμορφο σταλακτιτικό του διάκοσμο. Η ανακάλυψη έγινε από μια μικρή τρύπα διαμέτρου 50 εκατοστών που εμφανίστηκε αρχικά στο έδαφος από τα φουρνέλα του λατομείου. Δύο μέτρα πιο μέσα, τρεις άλλες τρύπες που διακρίνονταν μέσα από ένα στενό πέρασμα, οδήγησαν τελικά τους εργάτες στην ανακάλυψη του άγνωστου και τυφλού μέχρι τότε σπηλαίου, οι οποίοι τότε κατέστρεψαν ένα μέρος του στολισμού.
Η πλήρης εξερεύνηση πραγματοποιήθηκε στις 22/12 και η χαρτογράφηση στις 26/12/1963, από μέλη της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας (Ε.Σ.Ε.) που κλήθηκαν από τη διοίκηση των λατομείων, με επικεφαλής τον Ι. Ιωάννου. Σε δημοσίευμα της εφημερίδας «Έθνος» της εποχής (29/1/1964) διαβάζουμε μεταξύ άλλων τα εξής: «Εάν δεν ασφαλιστεί με σιδηρά θύρα και κιγκλίδωμα, διατρέχει τον κίνδυνο να υποστεί διαρπαγές από βανδάλους και να αλλοιωθεί ο εσωτερικός του πλούτος, ή να καταρρεύσει από τους δυναμίτες του λατομείου…». Επίσης είχε προταθεί και η τουριστική αξιοποίησή του, η οποία για να γίνει απαιτούνταν έργα που ήταν ελάχιστα σε σχέση με άλλα σπήλαια που αξιοποιήθηκαν, κατά τον Ι. Ιωάννου. Τι όμως τελικά συνέβη;
Τελικά το σπήλαιο δεν αξιοποιήθηκε, αλλά ούτε και προφυλάχθηκε. Παρέμεινε ανοικτό και εκτεθειμένο, έχοντας σήμερα σημαντικές ζημιές στον σταλακτιτικό του διάκοσμο από τις εκρήξεις, αλλά και από τους βανδαλισμούς που τελικά υπέστη τα πρώτα χρόνια, από επιτήδειους που το επισκέπτονταν και έκοβαν σταλακτίτες προς πώληση, παρά τη σχετική δυσκολία στην πρόσβαση (απαιτείται η χρήση σχοινιού).
Η διπλή είσοδος βρίσκεται στα πρανή του παλαιού λατομείου, σε γκρεμό, σε απόσταση 180 περίπου μέτρων ΝΔ της θέσης του σημερινού Θεάτρου Βράχων Βύρωνα, και σε ύψος 35 περίπου μέτρων από το κάτω επίπεδο του εδάφους, όπου βρίσκεται και το θέατρο. Η προσέγγιση γίνεται όμως από το επίπεδο του υπερκείμενου λόφου, 10 μέτρα ψηλότερα, που ανήκει στην Άνω Ηλιούπολη.
Η σπηλιά αποτελείται από 2 αίθουσες, στην πρώτη και μικρότερη από τις οποίες, οδηγούμαστε από την κύρια είσοδο. Διαθέτει κάποιο διάκοσμο αλλά και αρκετά σκουπίδια, όπως και οικοδομικά υλικά από τις πολυκατοικίες που χτίστηκαν ακριβώς από πάνω.
Ο πλούσιος διάκοσμος του σπηλαίου βρίσκεται στη δεύτερη και μεγαλύτερη αίθουσα (μέγιστου πλάτους 25 μέτρων), 5 περίπου μέτρα χαμηλότερα από την πρώτη.
Στο σημείο κατάβασης προς την αίθουσα αυτή οδηγούμαστε μέσω ενός στενού περάσματος που βρίσκεται στα δεξιά της πρώτης αίθουσας, ή στα αριστερά του διαδρόμου της 2ης εισόδου (βλέπε σχεδιάγραμμα).
Ο πυθμένας της δεύτερης αίθουσας απέχει 22 μέτρα από την πάνω επιφάνεια του εδάφους και προσεγγίζεται με χρήση σχοινιού από την άκρη του στενού περάσματος.
Το σπήλαιο παραμένει όμορφο, παρ’ όλο που εκτός των προαναφερόμενων καταστροφών, βανδαλισμών, και της χρήσης του για απόθεση μπαζών και απορριμμάτων, χρησιμοποιήθηκε για λίγο και ως λυματοδέκτης οικίας εκ των υπερκείμενων. Αυτό βέβαια είχε συμβεί κατά κόρον σε ένα άλλο μεγαλύτερο αστικό σπήλαιο, του Προφήτη Ηλία στη Ριζούπολη.
Ο διάκοσμος της κάτω αίθουσας δικαιώνει την ονομασία του «Μαγεμένος Βυθός» που οφείλεται, όπως διαβάζουμε στο παραπάνω δημοσίευμα του «Έθνους», «στην πλούσια διακόσμησή του από άπειρα μαργαριτάρια σπηλαίων και σταλαγμιτικά στολίσματα (ανακρυσταλλώσεις και σπάνια συμπλέγματα που θυμίζουν κύματα αφρισμένα), που το κάνουν να μοιάζει σαν βυθός θαλάσσης με φύκια πέτρινα και κρυσταλλικά. Τα λιθωματικά στολίσματα, που λαμπυρίζουν μόλις πέσει επάνω τους το φως, είναι μοναδικά για το μέγεθος και την ωραιότητα των αποχρώσεων και τη διαφάνειά τους, πράγμα που δεν συναντούμε στον τόπο μας σε κανένα από τα μέχρι σήμερα γνωστά σπήλαια.»
Σπήλαιο Νίκου Μαργιόλη
Ο «Μαγεμένος Βυθός» που εν τέλει βρίσκεται πολύ κοντά στα όρια των Δήμων Βύρωνα, Ηλιούπολης και Υμηττού, ξεχάστηκε και έμεινε στην αφάνεια και στο έλεος του καθενός για αρκετά χρόνια. Όμως κατά τη δεκαετία του 1990, το ενδιαφέρον του γεωπόνου του Δήμου Υμηττού και σπηλαιολόγου της ΕΣΕ Νίκου Μαργιόλη, στάθηκε αφορμή να αναθερμανθεί το ζήτημα του σπηλαίου και πάλι στους κύκλους της ΕΣΕ. Όμως ο Νίκος Μαργιόλης στάθηκε άτυχος… Κατά τη διάρκεια της εργασίας του στο Δήμο έχασε τη ζωή του πέφτοντας από ύψος 8 μέτρων ενώ βρισκόταν πάνω σε καλαθοφόρο όχημα, κατά την προσπάθειά του να κλαδέψει ένα πολύ ψηλό δέντρο σε πλατεία του Υμηττού. Ο θρήνος για το χαμό του ήταν μεγάλος. Αποφασίστηκε τότε να δοθεί στο σπήλαιο το όνομά του, αφιερώνοντάς το στη μνήμη του. Το περίγραμμα του σπηλαίου στο σχεδιάγραμμα που παρουσιάστηκε εδώ, ανήκει σε χαρτογράφηση που πραγματοποιήθηκε κατά τη δεκαετία του 1990 και πιθανότατα μετά τον θάνατό του, από τους Σ. Κίρδη και Ν. Καρυστιναίο.
Κείμενο, φωτογραφίες: Παναγιώτης Δευτεραίος
Δραστηριότητα: αστική σπηλαιολογία (urban speleology)
Συμμετείχαν: Αντώνης Βορριάς, Γεωργία Μπουρμπούλη, Αλέξανδρος Τσεκούρας, Παναγιώτης Δευτεραίος
Πληροφορίες κειμένου: Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία
1. Εφημερίδα Έθνος, 29/1/1964 (αρχείο)
2. Ιωάννης Ιωάννου, Δελτίο Φιλοπροόδου Ομίλου Υμηττού, αρ 40, Απρίλιος-Ιούνιος 1964 (αρχείο)
3. και ο Γρηγόρης Παπαδόπουλος για τον Νίκο Μαργιόλη
Πηγή: ΑΣΤΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑ
