Παρασκευή 12 Οκτωβρίου, πλατεία Ταπητουργείου, Βύρωνας. Μεσημέρι. Η ζέστη αφόρητη, η υγρασία το ίδιο. Στο Νο 48 της οδού Κύπρου επικρατεί ένας μικρός πανικός. Πανάκριβα μηχανήματα δίπλα σε κάδους σκουπιδιών, ένα βαν από το οποίο ξεφορτώνουν. Και λουλούδια. Πολλά λουλούδια. Στο 86 βρίσκεται ένα κατάστημα αγροτικών προϊόντων. Η ταμπέλα γράφει «Φυτόκοσμος Κώστας Στασινός». Αυτή την Παρασκευή ο «Φυτόκοσμος» αποτελεί τον βασικό χώρο γυρισμάτων της τελευταίας ταινίας τουΓιώργου Τσεμπερόπουλου «Ο εχθρός μου».
Ακριβώς απέναντι, στον «Βασιλάκη», ένα εγκαταλελειμμένο φαγάδικο που είναι η «βάση» του συνεργείου, η παραγωγός Ελένη Κοσσυφίδου προσπαθεί να κάνει το δικό της κουμάντο ώστε η δουλειά του σκηνογράφου Σπύρου Λάσκαρη και το όραμα του Τσεμπερόπουλου να ακολουθηθούν όσο το δυνατόν πιο πιστά. «Αυτό το τριαντάφυλλο έχει πάθει κολούμπρα» ακούω τον σκηνοθέτη να φωνάζει από το γουόκι τόκι. «Να μπει το γκρι εκεί, Τζένη, στη θέση του!».
Κώστας Στασινός είναι το ονοματεπώνυμο του βασικού ήρωα στον «Εχθρό μου», τον οποίο υποδύεται ο Μανώλης Μαυροματάκης. Στα 48 του ο Κώστας είναι γεωπόνος και ζει μια συνηθισμένη ζωή με τη γυναίκα του Ράνια (Μαρία Ζορμπά), τον 17χρονο γιο τους Ανδρέα (Ηλίας Μουλάς) και τη 14χρονη κόρη τους Λουίζα (Αριάδνη Καβαλιέρου).
Προοδευτικός και αμετανόητα ιδεολόγος από τα φοιτητικά του χρόνια στη Γεωπονική, ο Κώστας, σε αντίθεση με τον κολλητό του (Αντώνης Καρυστινός), είναι πλέον πιο συμβιβασμένος αλλά έχει εμφυσήσει στα παιδιά του τις αξίες με τις οποίες ανδρώθηκε. Ωσπου κάποια στιγμή η λεηλασία του σπιτιού του από μια συμμορία θα ανατρέψει ολοκληρωτικά την οικογενειακή ηρεμία, φέρνοντας στο φως το παλιό κυνηγετικό όπλο του πατέρα του.
«Δεν έχω ζήσει Εμφύλιο, είμαι της γενιάς που όλα πήγαν καλά, με εξαίρεση τα χρόνια της δικτατορίας – όπου και πάλι δεν είχα υποφέρει» λέει ο Γιώργος Τσεμπερόπουλος. «Με άλλα λόγια, μπορούσα πάντα να είμαι άνθρωπος. Και όμως, σήμερα, όσο περισσότερο δουλεύω την ιστορία αυτής της ταινίας, τόσο περισσότερο πιστεύω ότι ο άνθρωπος μπορεί να κρύβει ένα ζώο μέσα του. Μόνο μέσα από την πάλη μπορείς να ανακαλύψεις αυτό που πραγματικά είσαι. Αυτό που νομίζεις ότι δεν είσαι».
«Δεν φταίει μόνο η κρίση»
Το σενάριο του «Εχθρού μου», που γράφτηκε από τον Γιάννη Τσίρο, προέκυψε από συζητήσεις που σχετίζονταν με το επίμαχο θέμα. Ο Τσεμπερόπουλος παραδέχεται ότι όταν ήρθε η ώρα των γυρισμάτων ένιωθε ανησυχία μήπως «πάμε να “φορέσουμε” μια πραγματικότητα», να εκμεταλλευθούν δηλαδή κάτι πολύ γνωστό.
Στην πραγματικότητα όμως η ιδέα της ταινίας ξεκινά τουλάχιστον τέσσερα χρόνια πριν από τις σκληρές ημέρες που ζει η Ελλάδα σήμερα. Αν ο «Εχθρός μου» είχε γυριστεί νωρίτερα, σήμερα θα μιλούσαμε για μια προφητική δημιουργία. Σήμερα όμως, όποτε ο σκηνοθέτης τυχαίνει να συζητήσει την ιστορία της, ακούει συνέχεια «Α! Κι εμένα μου έχει συμβεί!». Πριν από κάμποσο καιρό άλλωστε ο γιος του έπεσε θύμα διάρρηξης ενώ κοιμόταν στο σπίτι του. Δεν έπαθε τίποτε, οι διαρρήκτες τού έριξαν σπρέι ενώ κοιμόταν και του πήραν όλα τα μηχανήματα. Ενα παρόμοιο περιστατικό συνέβη στο σπίτι των πεθερικών του: έπεσαν επίσης θύματα διάρρηξης – αυτή τη φορά χωρίς σπρέι. «Κατά τη διάρκεια του κάστινγκ δεν υπήρξε ηθοποιός που να μην είχε τη δική του ανάλογη ιστορία να πει».
«Ισως ο αγγλικός τίτλος να απηχεί καλύτερα την ουσία του περιεχομένου της ταινίας»θεωρεί ο σκηνοθέτης. «”The enemy within”. Ο εχθρός μέσα μας. Οποτε διαβάζω και ακούω για ανθρώπους που αυτοκτονούν σκέφτομαι ότι ύστερα από 24 ώρες θα μπορούσαν να είχαν αποκτήσει ξανά την αυτοκυριαρχία τους και να μην είχαν αυτοκτονήσει. Η απουσία της ψυχραιμίας και η σαρωτική επέλαση του πανικού έχει πολύ συχνά πολύ δυσάρεστες συνέπειες».
Η επιθετικότητα στην αθηναϊκή κοινωνία έγινε πραγματικότητα ακόμη και στα γυρίσματα της ταινίας στον Βύρωνα. «Χρόνια τώρα που γυρίζω ταινίες θυμάμαι να κλείνουμε δρόμους. Σταματούσαμε τα αυτοκίνητα και παρακαλούσαμε να μας επιτρέψουν να γυρίσουμε ένα πλάνο στα γρήγορα. Τώρα αυτό είναι αδύνατον να γίνει. Ο κόσμος δεν έχει υπομονή, είναι στην τσίτα, έτοιμος να ξεσπάσει ανά πάσα στιγμή σε καβγά».
Φταίει όμως η κρίση για όλο αυτό το κακό; «Οχι απαραιτήτως» πιστεύει ο σκηνοθέτης.«Είναι μάλλον ένας συνδυασμός αρκετών πραγμάτων. Η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα που δεν έχει κάνει ποτέ τίποτε για το ζήτημα των συνόρων της, η μόνη ανοιχτή πόρτα της Ευρώπης. Εχουμε γεμίσει με ανθρώπους δυστυχισμένους στους οποίους επιτρέπουμε να έρθουν χωρίς να έχουμε την υποδομή να τους φροντίσουμε. Αυτό σε συνδυασμό με την κρίση και την απόγνωση μας έχει οδηγήσει στο σημείο όπου βρισκόμαστε. Γιατί στους κάδους δεν βλέπεις μόνο ξένους αλλά και Ελληνες να “ψαρεύουν” με τα καλοραμμένα, λίγο φθαρμένα κοστούμια τους».